S’i shpëtoj dot, e kam përballë tek rri në divan e përpiqem të shkruaj. Është horizonti i parë që njoha në këtë botë, ulur mbi stol, në verandën e shtëpisë. “Erdhi pampori, erdhi pampori!” Nëna linte mënjanë tantellën dhe ia ngulte sytë binasë së bardhë, që rrëshqiste në punë të vet, përgjatë brigjeve mavi.
Një ditë të bukur ma dha truri ta vizatoj. Ç’është e vërteta, talenti im në vizatim ishte për ibret. Sa kisha dalë nga veza dhe, me t’u hapur dita, ia mbathja për në shtëpinë e pionierit: rrethi i këngës, i vizatimit, i valles, i natyrës. Nuk shkëlqeja në asnjë prej tyre, por më tërhiqnin gjërat e reja, sidomos shoqëria. Aspiratat e mia në artin vizual u tretën shpejt, si kripa në ujë – talenti i fisit i kish rënë në hise Idës, pa tepruar gjë për mua. Mjaftonte gjysëm ore mbi sofranë e guzhinës që motra ime ta zografiste nënën si të gjallë, dhe me vellonaq në dorë, pale! Kur e pashë që s’qullosja dot as një shishe qumështi, e lashë rrethin pa e zgjatur. Por triumfi im erdhi më vonë – në klasën e gjashtë, kur kisha për detyrë një temë të lirë. U ngrita në mëngjez dhe dola në ballkon duke vrarë mendjen, kur fap! m’u shfaq ai, veshur në mister mavi. Pas shiut të natës, gati-gati mund t’ia prekje gjeografinë: malet blu, pllajat sheqerpare, luginat gjelbëroshe e brigjet spërkatur me shtëpiza të bardha. Mbështeta fletoren mbi parmak dhe lapsi zuri të ecte vetë – mbase s’isha fare pa gjë! E sigurtë që do ta thaja dhjetën, po prisja lëvdatat e mësueses, që më erdhi pranë. “Ç’ke bërë kështu?” m’u drejtua, me fytyrën pus. “Korfuzin, zysh!” ia ktheva, e zhgënjyer. Sytë m’u çapëlyen kur pashë dorën që, me stilolaps të kuq, kryqëzoi kryeveprën time – mësimi i parë për mollën e ndaluar.
Vite më vonë, në Tiranë, më doli në gjumë: gjendesha diku në bregun e tij perëndimor, mes mureve të lashtë që ngjanin aq shumë me rrënojat e manastirit të 40 Shenjtorëve, mbi shtëpinë time – në ëndërr, ato qenë buzë detit. Mbase nënvetëdija qe ngacmuar nga tre të rinjtë që sapo ishin arratisur me not nga Saranda. Dy motrat Islami, dhe vëllai 19-vjeçar, kishin bërë 10 vjet internim në Çermë. Izabela, Zamira dhe Klementi, me bekimin e prindërve që e parashikonin fundin e regjimit, më 2 gusht 1984 ndërmorën udhëtimin fatal. Korfuzi është 12 km larg në pikën më të afërt, por syri të gënjen. “Edhe për notarët profesionistë është shumë, por dëshira e fortë për të qenë të lirë na bëri ta gjykojmë të përballueshme distancën” – thotë Izabela (Çoçoli) në një intervistë, vite më parë. Pas 12 orësh të lemerishme, fati u nxorri përpara një jaht italian, por medet! Klementin e kishin përpirë ujërat. Në udhëtimin e parë në Washington D.C., takova Izabelën që, bashkë me Zamirën (Edwards), ishin bërë gazetare simbol tek “Zëri i Amerikës”. Ndruhesha t’ia ngacmoja plagën, por arrita t’i thosha se ç’gjurmë të thellë kish lënë guximi i tyre tek unë, që as isha prekur nga ai regjim, dhe as që e kisha idenë se jetonim nën diktaturë. Nuk arrij të imagjinoj tronditjen dhe shpresën që shkaktoi ai akt në dhjetëra mijëra shqiptarët e goditur nga komunizmi.
Tashmë misteri ka rënë, shtëpizat e bardha janë shtuar, dhe bashkë me to dhe dritëzat që ndriçojnë natën mavi. Joni përplas dallgët në brigjet e tij, të njëjtat dallgë që kthehen e shkërmoqen në këmbët e qytetit tim. Kështu ka qenë në jetë të jetëve – njerëzit, si dallgët, jepnin e merrnin, deri në momentin kur politikanët ia dilnin të ngrinin muret e urrejtjes. Por qeveritë shkojnë e vijnë, njerzillëku mbetet, Saranda ime mbetet, ai mbetet – përballë, larë nga i njëjti det, ngrohur nga i njëjti diell.
