U nisa për Gjirokastër me makinë të rastit. Rrugës, të zotët e veturës qanin hallet me kolegun që e morën tek ura e Gajdarit. Gruaja mbante dyqanin, burri varavingo në Athinë për mall të lirë e të mirë. “Ra puna, ra puna, s’ka para,” por lekët mezi m’i pranuan, ama.
I ftohti i hidhur më përlau sa zbrita. Brrrrrrr! Si dreqin harrova kapuçin e dorashkat? I kisha rrasur në një qoshe dollapi se s’më hynin në punë në Sarandë. Qyteti i gurtë ende po kotej në pelenat e mjegullta të mëngjesit. Sokakët xhan-xhin. Hyra në Palorto e thitha me mall erën e drurit të djegur, por shpejt ndjeva gazin që më gërrici fytin. Një burrë hapi portën të pinte cigare e zuri të kundronte akrobacitë e mia. Shkrap shkrup, desha të fiksoja gjithshka: porta të lashta, kalldrëme gurëlëmuar nga hapat mijëvjeçarë, shtëpi- kështjella kthyer në muze e bujtina, kulla hijerënda rënë nga vakti, pragje lyer për merak, konakë barklëshuar e shkarë në përrua, dritare nusëruar në të bardha, zgafello nxirrosur nga zjarri e braktisja. Isha futur në rrugicën e Kadaresë. Një e moshuar po llafosej me një hamall, pranë druve të zjarrit shpërndarë mbi kalldrëm. I përshëndeta dhe u pështeta me nge pas murit.
“Pagova 40 mijë lekë për 1 metër kub, por shih sa më solli! Pjesën time ia shtoi filanit. Edhe këto për ibret, të holla e të njoma, të mbysin në tym.”
“Pse s’i merr në telefon t’u ankohesh?
“Ku të ankohem? Duhet të kesh hatër, se mos i kam djemtë këtu!”
Bijtë janë në kurbet, njëri në Angli e tjetri në Greqi. Pa djem, pa hatër.
“Mos u qaj, Evropa ja ku është, hidhen e të shohin. Po sikur t’i kishe në Amerikë?” përpiqem ta ngushëlloj.
“Eh moj bijë, rrisin fëmijët e tyre tani e s’e kanë kollaj të vijnë.”
Plaka gdhihet e ngryset vetëm në shtëpinë e gurtë tek Sokaku i të Marrëve. Veron në tre dhomat nga veriu, dimëron në dy të jugut.
“S’ke ndonjë nip a mbesë të rrijë me ty?”
“Kam, por secili ka hallet e veta.”
“Pse s’vë ndonjë qeraxhi të njohur? Nxjerr ca lekë dhe këmben dy fjalë.”
“Apapapapa!”
Po shkon mesdita dhe Sokaku i të Marrëve ia ka kaluar dhe Qafës së Pazarit: katër kalimtarë gjithë-gjithë, që ndalojnë e i bëjnë plakës muhabet.
“Shkove dje e s’më fole,” i thotë djalit që punon tek shtëpia muze e Kadaresë.
“Të fola, të fola, po s’e pate mendjen,” ia kthen ai buzagaz.
“Pse quhet Sokaku i të Marrëve?” – bëhem kureshtare.
“Dikur qe me popla guri, i pashtruar. Kur njerëzit vraponin për punë, një këmbë nga krushka e një nga mushka, rrokulliseshin gurët e bëhej zallamahi e madhe. ‘Zbresin si të marrë,’ thoshin njerëzia, e kështu i mbeti emri.”
Hyj në shtëpinë e Kadaresë dhe zhgënjehem kur s’gjej pothuajse asgjë nga e kaluara. Kur i ra zjarri, aty banonin qeraxhinj dhe gjithshka u përpi nga flakët. “Shtëpi pa zot, gjynah!” Tani e kanë bërë të re. Punimet prej druri me tone mjalti ma shtojnë ndjesinë fringo, sikur aty të mos kish patur kurrë frymë njeriu. Në hyrje janë ekspozuar titujt pa fund të librave të shkrimtarit të madh, por ndjehem keq që shtëpia e tij nuk më përcjell asgjë, përveçse keqardhje.
Chris Hassler-in e njoha rastësisht dy vjet më parë. Isha nisur për tek kushërinjtë, por i rashë nga kalaja dhe humba udhën. Errësira qe e thellë xëc dhe s’pipëtinte gjë, kur dëgjoj një sqepar “çak, çak, çak.” U drejtova nga vinin goditjet dhe thirra kuturu. Sqepari ndali dhe para meje u faneps një djalë i ri që bilbilonte shqip, por me aksent. Jo vetëm që më çoi fët e fët tek shtëpia e Anës, por pranoi me kënaqësi të ulej me ne. Ngriti dolli me rakinë ballë kazani të Koços, lëvdoi likotë e Lunxhit, dhe pas 3 orësh muhabet e raki, u bëmë miq. Ngazëllimit tim, si e porsakthyer në mëmëdhe, i përgjigjej me entusiazëm, me buzët vesh më vesh.
“Sa më merr malli për Gjirokastrën!”
“Edhe mua!”
“Vdes për malet!”
“Edhe unë!”
“Më bën furça ky? Si ka mundësi ta dojë kaq shumë vendin tim një i huaj që s’ka lidhje hiç me të?”
Chris ka blerë një shtëpi dy-katëshe, lënë pas dore nga kurbetllinjtë, që po e riparon vetë. Gjysmën e vitit punon në Amerikë, gjysmën tjetër jeton rrëzë kalasë, me gjirokastritët që e njohin të gjithë. Para ca muajsh dëgjova se ka blerë një shtëpi të dytë, por s’e di me siguri. Ajo që di saktë është se të huajt çuditen me ne që ikim sikur të na ketë rënë bomba atomike. Duket më kollaj të shkulemi vetë se sa të shkulim të keqen që ka depërtuar në çdo qelizë të shoqërisë shqiptare. Po malli na ndjek pas e mendjen e kemi këtu. Beharin që shkoi u ndodha në një dyqan vjeturinash pranë Bashtesë. Një familje kosovare, ardhur për pushime nga Gjermania, hyri në dyqan. Burrit i pëlqeu një qilim i vjetër, tretur anëve por me ngjyra të freskëta. Sa hapi gojën të pyeste për çmimin, e shoqja ia preu hovin.
“A je në terezi, ç’ka të duhet ky qilim? A s’po e sheh që është i shqyem?”
“Edhe ti e vjetër dhe e shqyeme je, por të duam fort e mezi të kemi!”
I dashur mëmëdhe, të dua kështu siç je, por kur të jesh i lirë, do të të dua më mirë! (Çajupi)
